Fotograferen in het donker heeft iets bijzonders. Alles ziet er anders uit dan overdag en het is leuk om die nachtelijke schoonheid vast te leggen met je camera. De verlichte stadsgezichten, de fonkelende sterrenhemel en de warme gloed van straatlantaarns creëren een magische sfeer die je overdag gewoon niet kunt vangen. Het spelen met licht en schaduw wordt een echte kunstvorm, en je krijgt de kans om de wereld op een compleet andere manier te ervaren.
Natuurlijk brengt fotograferen in het donker ook uitdagingen met zich mee. Het gebrek aan natuurlijk licht kan het moeilijk maken om scherpe, heldere beelden te krijgen. Maar juist deze uitdagingen maken het zo interessant. Het vergt wat experimenteren met sluitertijd, diafragma en ISO-waarden om de perfecte balans te vinden en de nachtelijke pracht vast te leggen zonder dat je foto’s te donker of te overbelicht worden.
In dit blog heb ik een overzicht gemaakt van alles wat je moet weten voor wanneer je gaat fotograferen in het donker. Van de technieken tot inspirerende foto’s zodat jij straks de mooiste foto’s in het donker.
Technieken voor het fotograferen in het donker
Wanneer je voor het eerst in het donker gaat fotograferen, zijn er enkele essentiële technieken die je kunnen helpen adembenemende foto’s te maken. Het gebruik van een statief is daarbij absoluut noodzakelijk. Dit handige hulpmiddel zorgt voor stabiliteit en voorkomt onscherpe foto’s door beweging tijdens langere belichtingstijden. Meer informatie over statieven volgt later in dit blog.
Om maximale controle over de instellingen van je camera te hebben, is het aan te raden deze op de handmatige belichting in te stellen. Op deze manier krijg je toegang tot zowel technische als creatieve mogelijkheden. Met name in het donker maakt het een groot verschil of je in de handmatige stand fotografeert of zelf de belichting van je camera instelt in de handmatige modus. Experimenteer met verschillende instellingen om de juiste balans te vinden.
Hieronder volgt een uitleg over hoe je de belichting het beste kunt instellen op je camera voor het fotograferen in het donker. De uitleg die hieronder volgt is beknopt. Wil je meer weten over het instellen van je camera, kijk dan even naar mijn artikel over de camera-instellingen voor de mooiste foto’s. Daarin leg ik met veel pratische voorbeelden uit hoe je de camera de baas bent als het om het instellen van de belichting gaat.
Tot slot kan ik je aanraden om bij nachtfotografie de M-stand te gebruiken. In de M-stand heb je namelijk de meeste controle over de belichtingsinstellingen. Zorg er ook voor dat je ISO-instelling niet op automatisch staat maar stel een vaste waarde in. Dan heb je alle controle over hoe je camera om gaat met het beperkte licht dat je hebt bij het fotograferen in het donker.
Sluitertijd
Van de belichtingsinstellingen van je camera is de sluitertijd misschien wel de leukste instelling bij nachtfotografie. De sluitertijd bepaalt hoe lang de sensor van je camera wordt blootgesteld aan licht, en dit is vooral belangrijk in omstandigheden waarin er weinig licht is.
Wanneer je in het donker fotografeert, en er dus weinig licht is, neem je een langere sluitertijd om toch een goed belichte foto te krijgen. Hierbij moet je ervoor zorgen dat je camera niet kan bewegen, en komt het statief van pas omdat het eventuele bewegingen van de camera tijdens deze langere belichtingstijden elimineert, waardoor je foto’s scherp en helder blijven.
Als je bijvoorbeeld een stadsgezicht fotografeert, probeer dan sluitertijden van enkele seconden tot zelfs enkele minuten. Dit kan helpen om de beweging van voertuigen en mensen vast te leggen als interessante lichtstrepen, terwijl gebouwen scherp blijven. Later meer over dit effect.
Je kunt ook juist kortere sluitertijden gebruiken als je bewegende onderwerpen fotografeert of als je gewoon scherpere foto’s wilt. Houd er rekening mee dat bij kortere sluitertijden minder licht op de sensor valt, dus zorg ervoor dat je andere instellingen, zoals het diafragma en de ISO-waarde, dienovereenkomstig aanpast. Verderop in dit artikel lees je meer over deze instellingen.
Experimenteer met verschillende sluitertijden en observeer het effect op je foto’s. Let op hoe de omgeving wordt vastgelegd, hoe beweging wordt weergegeven en hoe het licht wordt gevangen. Soms kunnen zelfs kleine aanpassingen een groot verschil maken in de uiteindelijke foto.
Onthoud dat er geen vaste regels zijn als het gaat om sluitertijden in het donker; het is vooral bepalend hoe donker het is en of je wilt dat bewegingen worden vervaagd in het beeld. Dus wees niet bang om te experimenteren en probeer verschillende sluitertijden uit om erachter te komen wat het mooiste werkt.
Diafragma
In je lens zit het diafragma, waarmee je de lensopening bepaalt en regelt hoeveel licht er door de lens gaat. Dit is een belangrijke instelling, zeker tijdens het fotograferen in het donker.
In donkere omstandigheden wil je vaak een grotere opening in het diafragma gebruiken (een kleiner f-getal) om meer licht binnen te laten. Dit is vooral cruciaal omdat er weinig natuurlijk licht is, en je camera meer licht moet kunnen vangen om een goed belichte foto te krijgen.
Een groter diafragma heeft echter ook invloed op de scherptediepte. Bij nachtfotografie kun je dit creatief gebruiken. Bijvoorbeeld, bij het vastleggen van een stadsgezicht kun je een groter diafragma gebruiken om de voorgrond scherp te stellen terwijl de achtergrond vaag wordt, waardoor een boeiend diepte-effect ontstaat.
Aan de andere kant, als je een landschap met veel details wilt vastleggen, kan het handig zijn om een kleiner diafragma (een hoger f-getal) te gebruiken. Dit vergroot de scherptediepte en zorgt ervoor dat zowel de voor- als achtergrond scherp in beeld komen.
Wist je dat je met het diafragma ook sterretjes kunt creëren? Door een heel klein diafragma in te stellen, bijvoorbeeld f/22, kun je van felle lichtbronnen zoals lantaarnpalen sterretjes maken. Dit effect werkt ook prima bij de zon.
In de onderstaande video geeft fotograaf Rik van den Hurk uitleg over hoe je met het diafragma sterrtjes kunt maken.
ISO-waarde
Je weet nu hoe je de belichting kunt instellen met de sluitertijd en de diafragmawaarde. Er is nog één instelling over en dat is de ISO-waarde. Met de ISO-waarde stel je de gevoeligheid van je beeldsensor in, dus bepaal je hoe gevoelig je camera is voor licht. Hoe hoger de ISO-waarde, hoe gevoeliger de camera is. In het donker zou je dus denken dat je sneller een hogere ISO gebruikt, maar dat is niet altijd het geval. Vaak kun je juist met een lage ISO-instelling prachtige foto’s maken in het donker.
Bij het fotograferen in het donker kun je overwegen de ISO-waarde te verhogen. Een hogere ISO-waarde maakt je camera gevoeliger voor licht, wat handig is bij weinig omgevingslicht. Dit stelt je in staat om bijvoorbeeld snellere sluitertijden te gebruiken, waardoor je beweging kunt bevriezen en scherpere foto’s kunt maken. Je hebt dan geen statief meer nodig.
Wees echter voorzichtig met het verhogen van de ISO-waarde, omdat dit ook ruis in je foto’s kan introduceren. Ruis kan de beeldkwaliteit verminderen en de details vertroebelen. Het is een balans tussen het verkrijgen van voldoende belichting en het vermijden van ongewenste ruis.
Kijk maar eens wat er gebeurd is met de onderstaande foto dia gemaakt is met een hoge ISO van 6400. Op foto 1 zie je de gehele foto. In het klein valt het niet zo op dat deze foto veel ruis in je foto hebt. Maar zodat je de foto uitvergroot, zie je dat de ruis duidelijk aanwezig is waardoor de foto niet zo geschikt is voor vergrotingen.
Als je een stilstaand onderwerp fotografeert en je camera staat op een statief, stel de ISO-waarde dan bij voorkeur in op de laagste stand. Een lage ISO zorgt voor de beste beeldkwaliteit, en omdat je camera op statief staat, maakt de langere sluitertijd niet uit. Het statief voorkomt beweging en zorgt voor scherpe foto’s.
Apparatuur voor het fotograferen in het donker
Naast de bovenstaande technieken heb je natuurlijk ook de apparatuur van je camera die wat aandacht verdient. Wat heb je nodig als je in het donker gaat fotograferen? Natuurlijk je camera en een statief. Maar welke camera is het meest geschikt voor nachtfotografie? En welke lens neem je het beste mee? En hoe zit het eigenlijk met flitsen?
Camera voor fotograferen in het donker
In principe is het met elke camera mogelijk om in het donker te fotograferen, vooral als je een statief gebruikt en met een lage ISO-waarde werkt. Bij uitdagende omstandigheden, zoals het fotograferen uit de hand, worden de verschillen tussen diverse soorten camera’s merkbaar.
Een veel gemaakte keuze onder nachtfotografen zijn full-frame camera’s, zoals de Canon EOS R5 of de Sony A7 III. Deze camera’s hebben grotere sensoren die in staat zijn om meer licht op te vangen, wat resulteert in scherpere en helderdere beelden. Door de grotere beeldsensor zijn de pixels groter. Dat levert een betere beeldkwaliteit op bij hoger ISO-waarden.
Als alternatief kunnen geavanceerde camera’s met een APS-C formaat beeldsensor zoals de Fujifilm X-T5 en de Nikon Z50 ook uitstekende prestaties bieden en zijn ze vaak compacter en lichter.
Een andere eigenschap van camera’s waarmee je in het voordeel bent bij fotograferen in het donker is het dynamisch bereik van de camera. Camera’s met een hoog dynamisch bereik (HDR) kunnen nuttig zijn om de nuances in licht en schaduw vast te leggen, wat van vitaal belang is voor nachtfotografie. Ze hebben een hoger bereik tussen het meest donkere en het meest lichte deel in de foto dat ze kunnen vastleggen zonder dat er delen onder- of overbelicht zijn.
De onderstaande foto de Koppelpoort in Amersfoort is met de HDR-techniek gemaakt. In alle schaduwen en lichte partijen is de doortekening goed te zien. Zonder de HDR-techniek is dit overigens ook mogelijk met behulp van wat beeldbewerking. Maar de HDR-techniek is bij grote contrasten het beste. Je hebt de minste kans op verlies in details in de donkere en lichte delen van een foto.
Geschikte lens voor fotograferen in het donker
Naast de camera is de lenskeuze een aandachtspunt bij het fotograferen in het donker. Veel lenzen zijn geschikt voor nachtfotografie, zeker wanneer je een statief gebruikt.
Fotografeer je uit de hand? Kies dan voor een lens met beeldstabilisatie. De beeldstabilisatie in de lens vergroot de kans op scherpe foto’s bij het fotograferen in het donker, vooral wanneer je camera niet over beeldstabilisatie beschikt.
Werk je vanaf een statief? Zet in dat geval de beeldstabilisatie uit. Wanneer je camera op een statief staat, kan de beeldstabilisatie proberen het beeld te stabiliseren terwijl de camera stil staat, wat juist tot bewegingsonscherpte kan leiden. Je kunt meestal de beeldstabilisatie uitschakelen met een schakelaar op de lens, en anders vind je deze optie in het menu van je camera.
Als je de mogelijkheid hebt, kies dan voor een lens met een groot maximaal diafragma (lage f-waarde) om meer licht binnen te laten. Een veelgebruikte en veelzijdige keuze is bijvoorbeeld de 50mm f/1.8 lens, die uitblinkt in het vastleggen van scherpe details met een mooie onscherpe achtergrond. Voor weidse nachtlandschappen en stadsgezichten is een groothoeklens zoals de Sigma 24mm f/1.4 Art Lens vaak een uitstekende keuze.
Gebruik een goed statief bij nachtfotografie
Een statief is een onmisbaar gereedschap voor het fotograferen in het donker. In omstandigheden met weinig licht moet je vaak langere sluitertijden gebruiken. Met een statief voorkom je dat je camera kan bewegen en onscherpe beelden veroorzaakt.
Een ander voordeel is dat je iets langzamer werkt met een statief. Ik merk zelf dat ik meer de tijd neem wanneer ik vanaf een statief werk. Ik let meer op de compositie en neem de tijd om de camera goed in te stellen.
Wil je meer leren over statieven? Ik heb een uitgebreid artikel geschreven over hoe je een goed statief kiest, gezien de diverse opties op de markt. Er zijn grote en kleine statieven met verschillende kwaliteiten. Ook de keuze van een statiefkop is belangrijk. Wellicht kan dit artikel je helpen als je op zoek bent naar een nieuw statief.
Overweeg om een flitser te gebruiken bij het fotograferen in het donker
Meestal leg je bij nachtfotografie het bestaande licht vast. Toch kan het de moeite waard zijn om af en toe je flitser te gebruiken, vooral als je een externe flitser hebt. Het lijkt misschien wat vreemd, maar zelfs voor landschapsfotografie kun je flitslicht benutten. De flitser kan worden ingezet om specifieke delen van het beeld uit te lichten, waardoor je de aandacht van de kijker gerichter kunt sturen. Aangezien de aandacht van nature naar de lichte delen van een foto gaat, kan dit een waardevolle toevoeging zijn.
Bovendien kun je op een bewolkte dag met behulp van de flitser extra schaduwen creëren bij onderwerpen in je landschap. Hierdoor ontstaat er meer diepte in het beeld. Het gebruik van flitslicht biedt dus mogelijkheden om creatief met belichting om te gaan, zelfs bij nachtfotografie en landschapsfotografie.
In de onderstaande video van zoom.nl zie je hoe je een landschap kunt inflitsen met een externe flitser.
Externe flitsers zoals de Godox AD200Pro of de Nikon SB-5000 zijn krachtig genoeg om goed te presteren in omstandigheden met weinig licht. Het voordeel van een externe flitser, vooral wanneer je deze draadloos kunt aansturen vanaf je camera, is dat je talloze creatieve mogelijkheden hebt. Kijk maar eens naar de onderstaande voorbeelden.
Wil je meer leren over flitsen en het instellen van de flitser? Misschien heb je het gevoel dat je nog niet helemaal weet hoe je dit goed kunt toepassen? Lees dan dit artikel waarin ik uitleg hoe je de mooiste foto’s maakt met een flitser. Het maakt niet uit welke flitser je hebt; met elke flitser kun je mooie foto’s maken, zolang je weet hoe deze werkt en welke instellingen je moet gebruiken.
Mensen fotograferen in het donker
De duisternis brengt uitdagingen met zich mee, maar biedt tegelijkertijd ook prachtige kansen. Zoals eerder besproken, kun je de flitser gebruiken om landschappen creatief vast te leggen. Maar het landschap is niet het enige onderwerp dat je in het donker kunt fotograferen; wat dacht je van het maken van portretten van mensen? In het donker kun je mensen uitstekend fotograferen, vooral wanneer je beschikt over een mooie achtergrond.
Maak optimaal gebruik van het bestaande licht
Een persoon fotograferen in het donker kan prachtig zijn, maar het is tegelijkertijd ook uitdagend. Vooral wanneer je flitst, loop je het risico op lelijke en geforceerde flitsfoto’s. Maar vaak heb je niet eens flitslicht nodig. Kijk maar eens naar de foto van de jongen met de gele jas. Dit portret van een collegefotograaf heb ik gemaakt door gebruik te maken van raamlicht uit een winkeletalage. Doordat het raam groot van formaat is, valt er een zacht licht op de persoon die op de foto staat.
Maar er zijn meer mogelijkheden als het om bestaand licht gaat in een stad. Wat dacht je van tegenlicht? Ook daar zijn etalage van winkels geschikt voor. De onderstaande foto met de oranje achtergrond laat goed zien dat het leuke effecten kan opleveren. In dit geval stond de collegefotograaf voor een lichtkunstwerk. Door het tegenlicht en het grote oppervlakte van het kunstwerk, ontstaat er een interessant silhouet.
Wanneer je gaat fotograferen in het donker, is het natuurlijk niet volledig donker. Er is vaak voldoende omgevingslicht, maar soms moet je er even naar zoeken. Dus als je een portret maakt in het donker, ga dan op zoek naar bestaand licht, zoals lantaarnpalen of het licht uit winkeletalages. Zo kun je toch prachtige foto’s maken.
Creatief fotograferen in het donker
Hierboven heb ik vooral gesproken over de technische aspecten: hoe je de camera instelt, welke gereedschappen je nodig hebt en of je wel of geen flitser gebruikt. Nu ga ik meer in op het creatieve gedeelte, want uiteindelijk wil je thuiskomen met bijzondere foto’s. Hier zijn een aantal tips voor het maken van creatieve foto’s in het donker. Ik laat verschillende foto’s zien die je wellicht kunnen inspireren als je zelf aan de slag gaat met fotografie in het donker.
Sierlijke lichtsporen met light painting
Deze manier van fotograferen heb je vast wel eens gezien en je hebt er in dit artikel al een paar voorbeelden van voorbij zien komen. Deze techniek heet light painting. Het is een vorm van fotografie waarbij je met een lange sluitertijd lichtsporen van lichtgevende onderwerpen vastlegt. Zo kun je ware kunstwerken creëren die bijzonder zijn om naar te kijken.
Om een light painting te maken, heb je in elk geval een statief nodig, omdat je camera tijdens het maken van de foto niet mag bewegen. Als je geen assistent hebt is het statief ook nuttig. In dat geval zul je zelf de lichtsporen voor de camera moeten maken. Het statief zorgt ervoor dat je de camera los kunt laten.
Om deze unieke foto’s te maken, stel je een lange sluitertijd in op je camera. Stel een lange sluitertijd in van enkele seconden of zelfs minuten, zodat het licht de vrijheid krijgt om een spoor van beweging achter te laten. Vervolgens kun je met een zaklamp of de lamp op je telefoon lichtsporen creëren in het beeld. Denk aan sierlijke patronen die een abstract geheel vormen, maar je kunt ook de lichten van voorbijrijdende auto’s, fietsers of trams fotograferen.
Een veelgemaakte fout bij light painting is dat er te weinig aandacht wordt besteed aan de achtergrond. Vaak zijn fotografen volledig gefocust op het kunstwerk dat ze met de lampjes creëren. Probeer deze fout te vermijden. De omgeving is minstens zo belangrijk. Het is het beste om niet te fotograferen wanneer het helemaal donker is, maar juist net nadat de zon is ondergegaan. Op dat moment is de lucht nog mooi belicht en is er nog iets van de omgeving te zien.
Speciale lampen voor light painting
Er zijn veel soorten lampen geschikt voor light painting. Denk aan het lampje in j telefoon en losse fietslampjes. Mocht je een stapje verder willen gaan, dan kun je ook speciale lampen kopen voor light painting. Het zijn een soort langwerpige lichtstaven die verschillende kleuren licht kunnen geven en tijdens het fotograferen zelf van kleur kunnen veranderen. Het geeft een bijzonder resultaat.
In de video hiernaast van cameranu.nl laat fotograaf Mike Muizebelt zien wat voor bijzondere je met deze lampen kunt maken.
Maak een foto van de sterrenhemel
Het fotograferen van de sterrenhemel is wellicht een van de mooiste onderwerpen wanneer je in het donker aan de slag gaat. Een prachtig schouwspel van sterren strekt zich uit bij een heldere hemel. Het is echter ook een van de meest uitdagende onderwerpen om te fotograferen. Je wordt geconfronteerd met verschillende uitdagingen, waaronder lichtvervuiling (vooral in Nederland een probleem), het vinden van de juiste stand van de melkweg en de noodzaak van een speciale tracker om je camera de sterren te laten volgen. De aarde draait namelijk, waardoor je strepen krijgt in plaats van scherpe sterren. Dat kan overigens ook een interessant effect zijn, afhankelijk van het beoogde resultaat.
Er komt dus veel bij kijken, wat het niet eenvoudig maakt om een goede foto van de sterrenhemel te maken. Als je het toch wilt proberen, let dan goed op het volgende.
Kies een donkere locatie uit en vermijd de dichtbevolkte gebieden zoals de randstad vanwege de sterke lichtvervuiling. Friesland en Groningen zijn betere opties vanwege de dunne bevolking. Natuurlijk moet het ook onbewolkt zijn.
Besteed extra aandacht aan scherpstellen: Sterren geven zwak licht, dus scherpstellen op de sterren zelf is vaak lastig. Zet je lens niet op oneindig, want niet alle lenzen zijn op dat punt scherp. Autofocus kan hierbij helpen; kies een object in de verte, zoals een verlichte boerderij, om op scherp te stellen.
Wat betreft de belichtingsinstellingen van je camera is het lastig voor mij om je vanaf hier van advies te voorzien. De omstandigheden ter plaatse zijn bepalend in dit geval. Wanneer er weinig tot geen lichtvervuiling is, kun je overwegen te kiezen voor maximale belichting. Dat betekent dat je een lange sluitertijd kiest van enkele minuten, een groot diafragma en een hoge ISO. Zelfs het licht van de zwakste sterren is dan nog zichtbaar op de foto. Maar deze aanpak werkt alleen goed wanneer er zeer weinig luchtvervuiling is, bij voorkeur op een afgelegen locatie. Als je deze instellingen probeert te gebruiken in Rotterdam, zal de gehele foto overbelicht zijn.
Als je een werkelijk prachtige foto van de sterrenhemel wilt maken, overweeg dan het gebruik van een sterrentracker. Ze kunnen prijzig zijn om aan te schaffen, maar gelukkig zijn ze ook te huur. Door de draaiing van de aarde blijven sterren niet op dezelfde plek staan. Met een sterrentracker kan je camera de beweging van de sterren volgen, waardoor je scherpe foto’s krijgt, zelfs met langere sluitertijden.
Fotografeer de maan
Naast de sterrenhemel is er nog meer moois aan de hemel te fotograferen. Ik heb het natuurlijk over de maan. Deze zilveren schijf aan de hemel is op verschillende manieren vast te leggen. Er zijn verschillende fasen waarin de maan zich kan bevinden, zoals halve maan en volle maan. Je kunt ervoor kiezen om de maan beeldvullend in beeld te brengen of om hem onderdeel te laten zijn van een nachtelijk landschap.
Mocht je meer willen weten over het fotograferen van de maan, lees dan mijn blogartikel die ik heb geschreven over het fotograferen van de maan.
Fotografeer de stedelijke landschappen
De stad is een prachtig onderwerp om ’s nachts te fotograferen. Wanneer je ’s nachts in een stad gaat fotograferen, heb je veel mogelijkheden omdat er veel dynamiek is. Verlichte gebouwen, mensen, auto’s, reflecties in ramen, stoplichten, fonteinen, enzovoorts; keuze genoeg dus.
Deze overvloed aan mogelijkheden kan echter ook overweldigend zijn. Ik kan je daarom aanraden om vooraf wat voorbereiding te doen naar de mogelijkheden. Van de grote steden staan er miljoenen foto’s op internet, waaronder veel nachtfoto’s. Je hoeft natuurlijk geen foto’s na te maken, maar door vooraf wat uitzoekwerk te verrichten, wordt het gemakkelijker om originele ideeën, standpunten of composities te vinden in een stad waar je vervolgens je eigen draai aan kunt geven.
Als je op zoek bent naar mooie stedelijke fotolocaties die ook overdag aantrekkelijk zijn, kijk dan eens naar mijn blogartikel over de mooiste industriële fotolocaties.
Maak abstracte foto's van reflecties
In steden heb je gegarandeerd veel reflecties, denk aan reflecties van ramen, natte straten en auto’s. Reflecties werken vaak goed in fotografie, dus kijk eens of je daar iets mee kunt. Experimenteer met verschillende hoeken en afstanden om de perfecte reflectie vast te leggen. Soms kan een laag standpunt het effect versterken, terwijl een grotere afstand een breder perspectief biedt van de omringende nachtelijke omgeving.
Voeg een vleugje surrealisme toe aan je foto’s door de reflecties bewust onscherp te maken. Dit kan een dromerig effect creëren. Je hoeft niet altijd een duidelijke foto te maken met een direct herkenbaar onderwerp. Vaak is een foto juist interessant als het vragen oproept. Kijk goed rond en af en toe moet je gewoon nieuwe dingen proberen. Een goed voorbeeld is de bovenstaande foto van de reflectie in de plas water. Doordat je niet direct je omgeving laat zien, is er meer ruimte voor verbeelding. En deze foto is weliswaar niet in het donker gemaakt, maar natuurlijk kun je deze techniek prima gebruiken wanneer je in het donker gaat fotograferen.
Doe vooraf inspiratie op
Ga goed voorbereid op pad, en dat begint al thuis. Op internet is veel informatie te vinden over fotograferen in het donker. Via apps zoals Pinterest en Instagram kun je vooraf ideeën opdoen voordat je gaat fotograferen. Probeer altijd origineel te zijn. Experimenteer met ongebruikelijke composities en standpunten en kijk of het werkt. Onthoud dat je een foto altijd kunt verwijderen.
Vanuit onze fotoclub Fotografie Community organiseren we regelmatig fotowandelingen door heel Nederland. Lijkt het je leuk om eens mee te gaan? Vraag dan een gratis proeflidmaatschap aan en kijk of het bij je past.
